Μια από τις πολλές γενικεύσεις που θριαμβολογούν στους καιρούς μας είναι κι αυτή για τη σιωπή των πνευματικών ταγών! Ότι δήθεν οι άνθρωποι του πνεύματος σήμερα είναι απόντες και η σιωπή τους ενθαρρύνει την πνευματική και ηθική κρίση των καιρών, επιτείνοντας τα μεγάλα αδιέξοδα∙ κι αυτό διατυμπανίζεται με τη λογική ότι οι πνευματικοί άνθρωποι ήταν πάντα «οι καθοδηγητές» και «οι φάροι» στην πορεία της ιστορίας.
Έχω την εντύπωση ότι οι διανοούμενοι σήμερα μιλούν και έχουν πολλά «μετερίζια», για να ακουστεί ο λόγος τους∙ το ζήτημα είναι αλλού, η δεκτικότητα του μέσου ανθρώπου στον δικό τους λόγο. Άλλες «σειρήνες» μαγεύουν τον σημερινό άνθρωπο και τον οδηγούν σε ατραπούς σκοτεινές και ατελέσφορες∙ σ’ αυτό φυσικά δεν φταίνε οι πνευματικοί μας ταγοί, που ο λόγος τους συνεχίζει να είναι καυστικός, όπως συνήθως, αλλά λυτρωτικός, καθοδηγητικός αλλά δυσνόητος για τους «μή έχοντας ώτα», κρυστάλλινος αλλά τραχύς στην εκπλήρωσή του, για όσους τον ακολουθούν.
Δε θα μπω στο ζήτημα του ορισμού των πνευματικών ανθρώπων∙ είναι και αυτό νομίζω ένα πρόβλημα τεχνητό και αν κάποιος θέλει, μπορεί να διακρίνει τον πνευματικό αγκιτάτορα. Η κοινή γνώμη έχει εδώ αποκρυσταλλωμένα κριτήρια, για να διακρίνει ποιος αξίζει αυτό τον τιμητικό τίτλο∙ στην κοινή συνείδηση πνευματικός ηγέτης δεν είναι ούτε ο επιστήμονας που βιδώνεται νυχθημερόν στο εργαστήριό του αποκομμένος συχνά από τα ανθρώπινα προβλήματα, αλλά ούτε και ο κάθε αλαζόνας «καλλιτέχνης» που αναδείχνει με τις δικές του συνταγές το καταναλωτικό σύστημα. Για τους πρώτους δείχνουμε κατανόηση για τη σιωπή τους και ανοχή, εφόσον είναι ταγμένοι σ’ έναν ιερό σκοπό∙ για τους δεύτερους αντιμετωπίζουμε με θυμηδία τη γελοιοποίηση τους, όταν μιλούν «όντες ανίδεοι» για θέματα σοβαρά. Εδώ θα επικαλεστώ το μεγάλο παιδαγωγό Παπανούτσο, για να κλείσω το θέμα: «Φρονιμότερο θα ήταν να ονομάζουμε τους άλλους και τον εαυτό μας απλώς ανθρώπους της επιστήμης, των γραμμάτων, της τέχνης χωρίς επίθετο πνευματικός και άλλα ηχηρά παρόμοια».
Ας περάσω τώρα στο βασικό μου θέμα: Μιλούν και σήμερα οι πνευματικοί άνθρωποι, με το δικό τους ασφαλώς τρόπο. Πρώτα απ’ όλα με το έργο τους. Η ποιήτρια Κική Δημουλά μπορεί να μη δίνει δέκα ναρκισσιστικές συνεντεύξεις το χρόνο, αλλά η ποίησή της είναι πηγή αλήθειας και φως αποκάλυψης για τα ανθρώπινα. Οι πανεπιστημιακοί μας κάνουν διαλέξεις και παραδίδουν μαθήματα στα αμφιθέατρα των πανεπιστημίων (αν είναι γεμάτα ή άδεια είναι άλλη υπόθεση), οι μεγάλοι καλλιτέχνες και δημιουργοί συνεχίζουν να συλλαμβάνουν ανεπανάληπτα έργα, που αποκαλύπτουν τη σύγχρονη πραγματικότητα και τις ανθρώπινες σχέσεις, όπως αυτές διαμορφώνονται και τόσα άλλα που μπορώ να απαριθμήσω: Βιβλία τυπώνονται, άρθρα δημοσιεύονται, εκδηλώσεις πραγματοποιούνται και το διαδίκτυο δίνει βήμα λόγου σε όλους πια. Σ’ όλα αυτά ο λόγος των ανθρώπων της διανόησης είναι παρών και ουσιαστικός, διαυγής, κατευθυντήριος, για όποιον θέλει να τον ακούσει και να τον δεχτεί.
Τους πνευματικούς ανθρώπους δε θα τους δούμε ούτε στα «πρωινάδικα» της τηλεόρασης ούτε στα διάφορα περιοδικά ποικίλης ύλης που πουλάνε lifestyle και θέλουν να πιστεύουν ότι καθοδηγούν κάποτε τη κοινή γνώμη∙ προσέχουν, για να μην εκτεθούν. Ο σημερινός άνθρωπος ωστόσο έχει μάθει σ’ αυτή τη «μασημένη τροφή» των μεντιοκρατών, που υπηρετεί τις επιδιώξεις του συστήματος. Αποφεύγει την πνευματική τροφή του βιβλίου, την επαφή με τα έργα της γνήσιας τέχνης, την ανάγνωση του έγκριτου δημοσιογραφικού λόγου, την περιήγησή του σε σοβαρούς ιστότοπους, για να διαφωτιστεί. Γι’ αυτό και δε συναντάται με τον λόγο των σοβαρών διανοητών∙ αλλά και πάλι, αν τον συναντήσει, τον προσπερνά, γιατί οι πνευματικοί άνθρωποι δε λένε αυτά που θέλουμε να ακούσουμε εμείς ούτε όσα μας αρέσουν∙ λένε αυτό που πιστεύουν και πράττουν σοφά, γιατί αυτός είναι ο ρόλος τους: Να λένε όσα εμείς δεν υποψιαζόμαστε και δεν καταλαβαίνουμε.
Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι όχι πού θα συναντήσουμε τον λόγο της διανόησης, αλλά πώς θα τον αφουγκραστούμε, θα τον κατανοήσουμε σε βάθος και κυρίως θα τον ακολουθήσουμε. Κι όλα τα προηγούμενα έχουν να κάνουν με την εποχή μας, τις προτεραιότητες που θέτουμε στη ζωή. Ό,τι μας παροτρύνει να πράξουμε ο διάκονος της διανόησης δεν είναι ο φθαρτός κόσμος της ύλης, οι ψεύτικοι παράδεισοι της κατανάλωσης, αλλά η διακονία του πνεύματος, η αστείρευτη πηγή της γνώσης, η υπηρεσία εν τέλει του ανθρώπου! Τα τελευταία όμως πόσο πρόθυμοι είμαστε σήμερα να υιοθετήσουμε;
Βιβλιογραφία:
- Πλάτωνα, Πολιτεία
- Ε. Π. Παπανούτσος, Πρακτική Φιλοσοφία
- Γιώργος Θεοτοκάς, Πολιτικά Κείμενα
- Unesco, Λεξικό Κοινωνικών Επιστημών
- Αριστοξένης Σκιαδάς, Διαπιστώσεις
[Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο τεύχος 69 του περιοδικού]